 |
| Φωτο 1 |
Το περασμένο Σάββατο παρακολούθησα στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου τον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Ιωαννίνων. Ήταν ένα απρόσμενο δώρο για μένα αυτή η παράσταση μέσα σ' ένα Σαββατοκύριακο που αναμενόταν αρκετά ζόρικο, καθώς την Κυριακή το πρωί τελούνταν το 40ήμερο μνημόσυνο του ανθρώπου που με μεγάλωσε. Έτσι, θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που αξιώθηκα να βρεθώ στην Επίδαυρο και να την παρακολουθήσω.
Δεν θα κάνω εδώ κριτική της παράστασης. Μου λείπουν οι ειδικές γνώσεις, τα «εργαλεία» για μια εμπεριστατωμένη κριτική. Θα πω μόνο πως τη βρήκα καλοστημένη και καλοπαιγμένη, αλλά δεν ήταν αυτό που με κινητοποίησε για να συντάξω τούτο εδώ το σημείωμα. Ήταν ο λόγος του Αισχύλου και ο προβληματισμός που διαπραγματεύεται σε τούτο το έργο, το οποίο αν και έχει ηλικία σχεδόν 25 αιώνων είναι συγκλονιστικά επίκαιρο και συν-κινεί μέχρι δακρύων σε κάποιες στιγμές. Γι' αυτό είναι και κλασικό, θα μου πείτε και φυσικά θα συμφωνήσω απολύτως μαζί σας.
Μέχρι προχθές τραγωδία του Αισχύλου δεν είχα δει. Για να είμαι ειλικρινής τον απέφευγα και λίγο —πιο σωστά: δεν επεδίωκα ιδιαίτερα να δω κάποια τραγωδία του— έχοντας κατά νου τη βαθιά θρησκευτικότητα που διαπνέει το έργο του. Αγαπούσα τον Σοφοκλή και λάτρευα τον Ευριπίδη από τα πολύ νεανικά μου χρόνια για λόγους που δεν έχουν σημασία και δεν χρειάζεται να αναφέρω τώρα. Έτσι λοιπόν, η παράσταση αυτή πέρα από την πνευματική και ψυχική ανάταση μου πρόσφερε και κάτι ακόμα: με συμφιλίωσε κατά κάποιον τρόπο με τον παππού Αισχύλο.
Θέλοντας να αποτυπώσω αλλά και να μεταφέρω ένα μέρος από τη συγκίνηση που εγώ ένιωσα, σκέφτηκα να παραθέσω εδώ (όλα παρμένα από το πρόγραμμα της παράστασης) την ταυτότητα της παράστασης, το κατατοπιστικό σημείωμα του μεταφραστή Γιώργου Μπλάνα και δέκα χαρακτηριστικά αποσπάσματα του έργου.
Η ταυτότητα της παράστασης
Σκηνοθεσία: Κώστας Φιλίππογλου
Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας
Κίνηση - Καλλιτεχνική συνεργασία: Φρόσω Κορρού
Σκηνικά - Κοστούμια: Κέννυ ΜακΛέλλαν
Μουσική: Lost Bodies
Σχεδιασμός φωτισμών: Νίκος Βλασόπουλος
Βοηθός σκηνοθέτη - Ειδική συνεργάτις: Εριφύλη Στεφανίδου
Βοηθός σκηνοθέτη: Γιώτα Σερεμέτη
Βοηθοί σκηνογράφου: Σοφία Κατσουλιέρη, Άννα Σαπουνάκη
Βοηθός ενδυματολόγου: Ανθούλα Μάμαλου
Διανομή:
Προμηθέας: Τάσος Νούσιας
Ήφαιστος, Ωκεανός: Γεράσιμος Γεννατάς
Κράτος, Ερμής: Δημήτρης Κουρούμπαλης
Ιώ: Μαρλένε Καμίνσκι
Α΄ Κορυφαία του Χορού: Κατερίνα Λούρα
Β΄ Κορυφαία του Χορού: Ίριδα Μάρα
Χορός: Δέσποινα Λαγουδάκη, Χριστίνα Μπίτου, Βιβή Μπουτάτη, Πηνελόπη Μωρούτ, Νατάσα Σαραντοπούλου
Στον χορό συμμετέχει και όλος ο θίασος.
Κείμενο εισαγωγής: Γιώργος Μπλάνας
Εμβόλιμες σκηνές: Δημήτρης Κουρούμπαλης
Η πρώτη παράσταση δόθηκε στο Αρχαίο Θέατρο Δωδώνης, την Παρασκευή 17 Ιουλίου 2015 και ώρα 19:00.
 |
| Φωτο 2: Από την πρώτη παράσταση στο Αρχαίο Θέατρο Δωδώνης, στις 17 Ιουλίου 2015 |
Σημείωμα του μεταφραστή για τον Προμηθέα Δεσμώτη
Ο Αισχύλος είναι μεγαλειωδώς σαφής: Δίας-υποταγή-θεός vs Προμηθέας-εξέγερση-άνθρωπος. Η τιτάνια μορφή που δημιούργησε ο Αισχύλος, και δεν έπαψε ποτέ να απασχολεί την ανθρώπινη σκέψη, μοιάζει παράδοξη επειδή ακριβώς είναι η πιο ανθρώπινη.
Όλοι οι ήρωες της τραγωδίας έχουν προσωπικά κίνητρα, συγκρούονται με τη μοίρα τους στη βάση των αναγκών τους. Το μεγαλειώδες με τον Προμηθέα είναι πως αυτό που έκανε, να δώσει στον άνθρωπο τη φωτιά, δεν μπορεί να εξηγηθεί. Γιατί ένα θεϊκό πνεύμα —και μάλιστα από τα παλαιά— να δώσει στους ανθρώπους τον εαυτό τους; Γιατί να θέσει σε κίνδυνο την παντοδυναμία του;
Αυτό το μυστήριο είναι η καρδιά της τραγωδίας Προμηθέας Δεσμώτης, ενός ποιητικού αριστουργήματος με κατεξοχήν πολιτικό προσανατολισμό. Γιατί το πιο πολιτικό από τα πολιτικά ερωτήματα που έθεσε ποτέ ο άνθρωπος είναι: σε τι μπορεί να βασιστεί η αμφισβήτηση της εξουσίας; Στον «Θεό», στον «Λόγο», στον «ρου της Ιστορίας»... Ο Προμηθέας απαντά: στην ελεύθερη βούληση, χωρίς τακτικούς ελιγμούς, χωρίς «στρατηγικούς» περιορισμούς. Η αμφισβήτηση της εξουσίας είναι πάντα ένα ρήγμα, ένα άλμα, ένα δημιουργικό ξέσπασμα, «απαλλαγμένο από τα μιάσματα της φιλοδοξίας, του φθόνου, της εκδίκησης και της αναρρίχησης στην εξουσία». Ο Προμηθέας είναι η πρώτη φωνή στην ανθρώπινη Ιστορία που δηλώνει ευθαρσώς: είμαι ρεαλιστής, γιατί ζητώ το αδύνατο. Και το ζητώ χωρίς άλλο λόγο από τον εαυτό μου. Σαν να λέμε: δημοκρατία. Η Δημοκρατία είναι το μοναδικό πολίτευμα που αυτο-θεσπίζεται, δεν χρειάζεται να θεμελιώσει την αρχή της παρά μόνο στην ελεύθερη βούληση του κοινωνικού υποκειμένου. Το δίκαιο είναι προϊόν της Ιστορίας. Δεν είναι ούτε θεμέλιό της ούτε δώρο κάποιας υπερβατικής αρχής. Είναι η φυσική απόληξη του ανεξήγητου πόθου του ανθρώπου να δημιουργεί τον εαυτό του.
Στον Προμηθέα Δεσμώτη δεν υπάρχει τίποτα «βλάσφημο», παρά το γεγονός πως μας έχει παραδοθεί η προσπάθεια κάποιου θεατή να σκοτώσει τον Αισχύλο στη διάρκεια της πρώτης παράστασης του έργου. Ο μέγας ποιητής θέτει, με τον πιο αποφασιστικό τρόπο, τη συστατική αρχή της δημοκρατίας: συνεχής αμφισβήτηση του υπάρχοντος. Έκτοτε, η ερμηνεία του Προμηθέα Δεσμώτη θα είναι έργο όχι μόνο των φιλολόγων, αλλά κυρίως της ίδιας της ιστορικής πράξης. Δημιουργώντας ο άνθρωπος την Ιστορία του, ερμηνεύει τον Προμηθέα του Αισχύλου.
Γιώργος Μπλάνας
(Αισχύλος, Προμηθέας Δεσμώτης, εκδ. Γαβριηλίδης, 2015)
Αποσπάσματα από το έργο
1
 |
| Φωτο 3 |
Ήφαιστος: Να, οι χειροπέδες. Έτοιμες τις έχω.
Κράτος: Πέρασέ τες στα χέρια του και κάρφωσέ τες στον βράχο.
Ήφαιστος: Αμέσως.
Κράτος: Πιο δυνατά, να μην μπορεί να κινηθεί. Αυτός είναι ικανός να δραπετεύσει κι απ' το ίδιο του το σώμα.
2
Όσο για τους ταλαίπωρους θνητούς, τους έβαλε κι αυτούς στη μοιρασιά: συνέλαβε το σχέδιο να τους επιβραβεύσει με αφανισμό και να φυτέψει στη γη ένα νέο είδος Ανθρώπου, συμβατό με τη δική του εξουσία. Κανείς δεν τόλμησε ν' αντιταχθεί στην τρομερή απόφασή του. Μόνον εγώ αντέδρασα. Έδωσα στον Άνθρωπο τη δύναμη ν' αντέξει, να σταθεί σαν Άνθρωπος πάνω στη γη. Με συγκίνησε η θνητή κατάντια του. Και να πού κατάντησα: ένα σκιάχτρο φρικτό, για να τρομάζω όποιον σκεφτεί ν' αμφισβητήσει την ακόμα πιο φρικτή ηγεμονία του Δία.
3
Αυτό, λοιπόν, είναι εξουσία; Μαχαίρι στον λαιμό της περηφάνιας; Στενάζει η γη, θρηνεί το αρχαίο μεγαλείο της ανυποταγής σου. Στενάζει ο Άνθρωπος, θρηνεί η Ευρώπη και πονούν τα σπλάχνα της Ασίας. Φωνάζουν οι εμπόλεμες παρθένες της Κολχίδας. Κραυγάζει η απροσπέλαστη Σκυθία, σπαράζει η Αζοφική, βογκούν οι απόκρημνοι στρατοί των κάστρων του Καυκάσου. Ουρλιάζουνε τα κύματα, μουγκρίζουν οι βυθοί, βρυχάται η σκοτεινή καρδιά του Άδη κι οι κρυστάλλινες πηγές των ποταμών είναι ορθάνοιχτες πληγές!
4
 |
| Φωτο 4 |
Όταν αρρώσταιναν οι άνθρωποι, αφήνονταν στην τύχη τους, μέχρι να καταντήσουν σκιές ανθρώπων και να σβήσουν απαρηγόρητοι, απροστάτευτοι. Εγώ τους έμαθα να φτιάχνουν φάρμακα, να γλυκαίνουν τον πόνο, να δαμάζουν τις πληγές. Έδωσα υπόσταση στην τέχνη της μαντείας, έριξα φως στη σκοτεινή αλήθεια των ονείρων, τους έμαθα ν' ακούνε τη λαλίστατη σιωπή που κρύβεται στα λόγια του άλλου και να βλέπουν τον άνθρωπο στο πρόσωπο του ανθρώπου. Τους είπα πως το μέλλον έχει φτερά και ράμφος και νύχια αρπακτικά. Τους έδειξα ένα-ένα τα πουλιά: πώς τρέφονται, πώς αγαπούν, πώς σμίγουν, πώς μισούν, πώς πολεμούν —σημάδια ολέθρου κι ευτυχίας˙ τη ζωντάνια των σπλάχνων και το χρώμα της χολής, τη συμμετρία των φλεβών και των λοβών του συκωτιού, για να χορταίνουν ευσέβεια οι θεοί˙ πώς να καίνε τα μεριά και την ουρά του ζώου, τυλιγμένα στην μπόλια. Έδωσα γλώσσα στη φωτιά για να τους λέει το μέλλον. Ύστερα τους έμαθα να βγάζουν το μέλλον τους από της γης τα σπλάχνα: χρυσάφι, ασήμι, σίδερο...
5
Αχ, Προμηθέα! Τι κέρδισες; Πού είναι ο περίφημος Άνθρωπος, που ελευθέρωσες απ' τα δεσμά της γης; Πού είναι αυτός, που του 'μαθες να στέκει ορθός και δυνατός; Εφήμερος, φθαρτός, όνειρο μέσα σ' όνειρο, παλεύει ο Άνθρωπός σου με ιδέες ν' αντιταχθεί στη βία των ουρανών.
6
Ας καμαρώνει τώρα˙ ας παίζει με τον τρόμο των βροντών και τη φωτιά των κεραυνών του —δεν θα του χρησιμεύσουν όταν ξεσπάσει η θύελλα του εξευτελισμού του. Γιατί εγκυμονεί, ο άθλιος, τον χειρότερο αντίπαλό του: τερατώδη μαχητή, που πυρπολεί όσο κανένας κεραυνός και σπέρνει πανικό όσο καμιά βροντή˙ αυτόν που θα συντρίψει την κατάρα της θάλασσας και της στεριάς, την τρίαινα, το δόρυ του Ποσειδώνα. Ναι, θα πάθει τα πάνδεινα ο Δίας και θα μάθει τι σημαίνει να είσαι αφέντης και τι δούλος.
7
 |
| Φωτο 5 |
Άκουσε τώρα και το κόστος. Σε λίγο το πραγματικό αφεντικό θα σπάσει τα δόντια του γκρεμού σου: κάρβουνο η πέτρα αναμμένο, στάχτη η άμμος˙ εσύ, θαμμένος στον φλεγόμενο βυθό της θεϊκής οργής, κι ο βράχος να μη λέει να σου στερήσει την άσπονδη αγκαλιά του. Το φως του ήλιου, όμως, αιώνες θα το στερηθείς. Και, μέχρι τότε, το φτερωτό σκυλί του Δία, ο αιμοβόρος αετός θα κομματιάζει αχόρταγα τη σάρκα σου —κουρέλι ματωμένο θα κρέμεται το σώμα σου στο ράμφος του: σαν κλέφτης θα σκάβει το συκώτι σου, αργά, αθόρυβα, να βρει τον ματωμένο θησαυρό της βουλιμίας του. Θα τον βρίσκει —κάθε μέρα. Και κάθε μέρα θα τον χάνει και θ' αρχίζει πάλι να σκάβει η φρίκη τα σπλάχνα και το αγύριστο κεφάλι σου —για πάντα, αν δεν βρεθεί θεός τόσο απελπισμένος που θα θελήσει να χαθεί αντί για σένα στη νύχτα του Άδη, στου Ταρτάρου τον ζοφερό βυθό.
8
Όταν τον είδα να 'ρχεται ήξερα τι θ' αρχίσει να γαβγίζει. Από πότε είναι ντροπή να σε στρώνουν στο κυνήγι τα κοπρόσκυλα; Εμπρός! Τι περιμένει το μεγάλο αφεντικό; Ας προσπαθήσει να με υποτάξει˙ ας στείλει τους κεραυνούς του˙ ας σπείρει ανέμων πανικό˙ ας συνταράξει τη γη˙ ας πνίξει στα πέλαγα τον ουρανό˙ ας φυλακίσει τ' αστέρια στο σκοτάδι των βυθών κι ας με πετάξει στη δίνη της αδέκαστης Ανάγκης: να με αρπάξουν του σκοταδιού οι ρίζες στον Τάρταρο —Εγώ θα μείνω ζωντανός.
9
Εγώ σας προειδοποίησα. Όταν σας στρώσει στο κυνήγι το κακό, μην καταριέστε τη μοίρα σας ούτε να λέτε πως σας παγίδεψε ο Δίας, σας αιφνιδίασε η αυθαίρετη εξουσία... Τίποτα τέτοιο. Ξέρετε˙ κι αν βρεθείτε μπλεγμένες στο απέραντο δίχτυ της δυστυχίας, θα είστε εσείς υπεύθυνες.
10
Εδώ τελειώνει ο Λόγος κι αρχίζει η βία: τρέμει η γη —πονούν τα σπλάχνα της, βογκάει βαθιά και σκοτεινά˙ πύρινη λαίλαπα ξεχύνεται στη γη, μάστιγα η σκόνη, λύσσα εμφύλια τρελαίνει τους ανέμους κι η θάλασσα ζητάει ν' αφανίσει τον ουρανό. Έτσι νομίζει ο Δίας πως θα με τελειώσει. Σκέψη, μητέρα πάνσεπτη, και Πνεύμα φωτεινό του σύμπαντος, φυλάξτε τον Λόγο του παιδιού σας: βία και τρόμος κι αδικία η Εξουσία.
_____________________
Σημείωση: Κατά τη μεταφορά-αντιγραφή από το πρόγραμμα των αποσπασμάτων του έργου προτίμησα για εξοικονόμηση χώρου να μην ακολουθήσω την κατά στίχο γραφή. Επίσης, έκανα κάποιες μικροπαρεμβάσεις στην ορθογραφία.
Πηγές:
Τέλος, ολόκληρο το έργο Προμηθέας Δεσμώτης του Αισχύλου σε μετάφραση Ι. Γρυπάρη εδώ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου