Κυριακή 27 Δεκεμβρίου 2009

Κώστας Παπαδόπουλος - ένας θεμέλιος λίθος στο οικοδόμημα της ελληνικής μουσικής


Το 1974 που η Ελλάδα τίναξε από πάνω της την εφτάχρονη ντροπή εγώ ήμουν ένα εντεκάχρονο πιτσιρίκι που μπορεί να μην καταλάβαινε τα σπουδαία που συντελούνταν γύρω του αλλά που ο απόηχος του Πολυτεχνείου είχε αφήσει ανεξίτηλο το αποτύπωμά του στην ψυχή του. Τα χρόνια που ακολούθησαν, δηλαδή τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, η δεμένη σ' ένα κόμπο λύπης και σιωπής πατρίδα άρχιζε δειλά δειλά να χαμογελάει, να ξαναβρίσκει τη φωνή της, να διατυπώνει ελεύθερα τις σκέψεις, τους καημούς, τα όνειρά της, άρχιζε να ελπίζει, να προσδοκά και να τραγουδάει.

Η πιο έντονη ανάμνησή μου από εκείνα τα χρόνια είναι οι συναυλίες που δίνονταν και που μετέδιδε η μόνο κρατική τότε τηλεόραση, ιδιαίτερα αυτές του Μίκη Θεοδωράκη, τα τραγούδια του οποίου ήταν απαγορευμένα κατά την περίοδο της δικτατορίας και ο λαός αγκάλιαζε με θέρμη. Παρακολουθούσα στην τηλεόραση τις συναυλίες αυτές με κατάνυξη. Ασκούσα την ακοή μου σε μια πρωτόγνωρη για μένα ποιότητα, που συνδύαζε τον ποιητικό λόγο με την ψυχική ανάταση που πρόσφερε η ερμηνεία της μουσικής τόσο από τους τραγουδιστές όσο και από τα μέλη της ορχήστρας.

Πρωταγωνιστικό ρόλο στις συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη είχε το μπουζούκι, το κατεξοχήν λαϊκό όργανο που κουβαλούσε όλη τη λαϊκή κουλτούρα από το μικρασιατικό ελληνισμό ως τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα της Ελλάδας. Μόνιμος και στενός συνεργάτης του Μίκη Θεοδωράκη ήδη από το 1961 ήταν ο δεξιοτέχνης σολίστας του μπουζουκιού Κώστας Παπαδόπουλος. Τρανές και μεγάλης ιστορικής σημασίας δημιουργίες του συνθέτη όπως τα έργα "Το τραγούδι του νεκρού αδερφού", "Επιφάνια", "Ρωμιοσύνη", "Άξιον εστί", "Μαουτχάουζεν", "Ζορμπάς" φέρουν τη σφραγίδα της δικής του μοναδικής δεξιοτεχνίας. Για χρόνια μαζί με τον Λάκη Καρνέζη υπήρξαν ένα αξεπέραστο ντουέτο μπουζουκιών που οι ηχογραφήσεις του παραμένουν σημείο αναφοράς για τις ερμηνευτικές δυνατότητες του ίδιου του οργάνου.


Η φωτογραφία από εδώ

Γεννημένος και μεγαλωμένος στην Κοκκινιά (σημερινή Νίκαια) και από εργάτες γονείς μικρασιατικής καταγωγής ο Κώστας Παπαδόπουλος από πολύ νωρίς ήρθε σε επαφή με το μικρασιάτικο μουσικό ιδίωμα, καθώς η συνοικία φιλοξένησε μεγάλο πλήθος προσφύγων και γέννησε πολλούς επώνυμους κι ανώνυμους παίκτες του μπουζουκιού. Ο θείος του, Γιάννης Γιάκαλος, αλλά αργότερα κι ο ίδιος ο Κώστας Παπαδόπουλος συνόδευαν τον Στελλάκη Περπινιάδη στους αμανέδες του παίζοντας ταξίμια. Δεν είναι λοιπόν καθόλου παράξενο που ο Κώστας Παπαδόπουλος είναι ξακουστός για τα ταξίμια του.

Μέσα στην πενηνταετή καταξιωμένη πορεία του στο ελληνικό τραγούδι ο Κώστας Παπαδόπουλος συνεργάστηκε ηχογραφώντας μεγάλα και ιστορικά τραγούδια τους με τους σημαντικότερους λαϊκούς δημιουργούς όπως τους Μάρκο Βαμβακάρη, Βασίλη Τσιτσάνη, Γιάννη Παπαϊωάννου, Δημήτρη Γκόγκο (Μπαγιαντέρα), Απόστολο Καλδάρα και Άκη Πάνου. Από τους νεώτερους, εκτός από το Μίκη Θεοδωράκη συνεργάστηκε ακόμη και με τους άλλους μεγάλους Έλληνες συνθέτες όπως τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Σταύρο Ξαρχάκο, τον Γιάννη Μαρκόπουλο, αλλά ακόμη και με τον Δήμο Μούτση, τον Γιάννη Σπανό και τον Λουκιανό Κηλαηδόνη. Ακόμη, έπαιξε σε λαϊκά κέντρα κι έκανε ηχογραφήσεις με τους Γρηγόρη Μπιθικώτση, Στέλιο Καζαντζίδη, Στράτο Διονυσίου, Βίκυ Μοσχολιού, Δήμητρα Γαλάνη, Σταμάτη Κόκοτα αλλά και πολλούς άλλους αξιόλογους τραγουδιστές και τραγουδίστριες. Δεν είναι λοιπόν καθόλου υπερβολή που τον ονόμασα θεμέλιο λίθο στο οικοδόμημα της ελληνικής μουσικής, καθώς τα περισσότερα από τα μνημειώδη ελληνικά τραγούδια έφτασαν ως εμάς μέσα από το δικό του αξεπέραστο παίξιμο. Είναι εκείνος για τον οποίο ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης έτρεφε τόσο μεγάλο θαυμασμό ώστε τον ονόμασε "Παγκανίνι του μπουζουκιού" σε μια συνέντευξή του. Προσωπικά δεν τον αδικώ το μεγάλο τραγουδιστή μας, καθώς ο Κώστας Παπαδόπουλος είναι σε θέση (όπως γίνεται αντιληπτό από το βίντεο που ακολουθεί) να κάνει το μπουζούκι να κλάψει (και μαζί του κι εμείς) κι ύστερα να του δώσει πάλι ευρωστία και τσαχπινιά, ώσπου να μας απογειώσει δένοντάς μας στις ουρές παιχνιδιάρηδων ...χαρταετών.


Τα τελευταία χρόνια ο Κώστας Παπαδόπουλος δημιούργησε το "Τρίχορδο", ένα μουσικό σχήμα που ηχογράφησε το άλμπουμ με τίτλο "Ο ήχος της ψυχής μας" αλλά που δυστυχώς διαλύθηκε.
Ασχολείται ακόμη με τη μετάδοση της τέχνης του διδάσκοντας μπουζούκι στο Κεντρικό Ωδείο στην Αθήνα. Σποραδικά εμφανίζεται σε διάφορους μουσικούς χώρους.
Από τις 4 του Δεκέμβρη 2009 επέστρεψε στην Κοκκινιά και παίζει στο πέτρινο κτίσμα του πολυχώρου "Μάνος Λοΐζος" πλαισιωμένος από τους: Χαρά Πομώνη (τραγούδι), Μάριο Κώστογλου (κιθάρα, τραγούδι) και Δημήτρη Παπαδόπουλο (μπουζούκι, τραγούδι). Είναι μια άριστη ευκαιρία να τον καμαρώσουμε ζωντανά εμείς που τον γνωρίσαμε από τις ηχογραφήσεις του και μέσα απ' αυτές γνωρίσαμε και τον εαυτό μας. Αλλά να τον γνωρίσουν επίσης και οι νεώτερες γενιές στις οποίες έχει αφήσει πολύτιμη παρακαταθήκη τον πλούτο και την ομορφιά της δουλειάς του.


Κύριε Παπαδόπουλε, εγώ προσωπικά δε θα χάσω αυτή την ευκαιρία. Σας ευχαριστώ για όλες τις στιγμές συγκίνησης και την αγωγή ψυχής που μου προσφέρατε δίχως να το ξέρετε κι ελπίζω έτσι γενναιόδωρος να είστε για πολύ ακόμη. Εργάτες σαν εσάς έχει ανάγκη όσο ποτέ η μουσική μας.


18 σχόλια:

navarino-s είπε...

Νερένια μου συγχαρητήρια για την ανάρτηση σου! Εγώ το εισέπραξα μάλιστα ως χριστουγεννιάτικο δώρο που μας έκανες γιατί καλλιτέχνες-εργάτες σαν τον Κώστα Παπαδόπουλο πρέπει να τους θυμόμαστε και να τους τιμάμε! Έχουν προσφέρει πολλά στον πολιτισμό μας.
Το αφιέρωμα σου είναι πληρέστατο δεν έχω να προσθέσω και πολλά πράγματα. Πράγματι συνεργάστηκε με όλους τους μεγάλους δημιουργούς όπως γράφεις αλλά με το Σταύρο Ξαρχάκο είχε την αποκλειστικότητα: και στη δισκογραφία αλλά και στις συναυλίες. Και αν έχει γράψει έργο ο Ξαρχάκος!
Τέλος για να προσθέσω και μια προσωπική μαρτυρία, αυτό το περίεργο της φωτογραφίας που έχεις στους Χαρταετούς: το ένα μπουζούκι να κοιτάει από 'δω και το άλλο απο 'κει (γιατί ο Καρνέζης ήταν αριστερόχειρ) με είχε εντυπωσιάσει όταν τους είχα πρωτοδεί (μεγάλη τύχη!)σε μια αλησμόνητη συναυλία του Άξιον Εστί στο θέατρο ΚΕΝΤΡΙΚΟΝ το Μάρτη του '67, ένα μήνα πριν τη δικτατορία, με όλους τους συντελεστές του δίσκου και με τον Ελύτη επί σκηνής στο τέλος!
Να είσαι καλά Χρόνια Πολλά και με το καλό ο καινούργιος Χρόνος!

Vicky Papaprodromou είπε...

Το λιγότερο που έχω να κάνω για τούτο το φωτεινό σου κείμενο είναι αυτό: http://www.translatum.gr/forum/index.php?topic=53809.msg205776#msg205776.

Φιλοξένησες στις σελίδες σου τις σκέψεις μου κι ένα κομμάτι της ψυχής μου (απ' τα πολυτιμότερα) - προς το παρόν σού ανταποδίδω τη φιλοξενία στις σελίδες τού Translatum.

Τη χρυσόσκονη στα όνειρά μας θα τη μοιραστούμε σύντομα εμείς οι δυο - θα 'ναι τις νύχτες μετά την επίσκεψή μας στην Κοκκινιά. Τελικά θα 'ναι μάλλον καλός ο φετινός χειμώνας, ε;

Ελένη Μπέη είπε...

@ Ναβαρίνε,
χαίρομαι που δέχτηκες την ανάρτηση αυτή σαν ένα δώρο. Ίσως πράγματι να είναι, και μάλιστα όσους αποφασίσουν να πάνε ως την Κοκκινιά εκεί σίγουρα τους περιμένει ένα δώρο ακόμα πιο μεγάλο και σημαντικό.

Αν και ανταλλάξαμε ήδη τις ευχές μας, σου εύχομαι Χρόνια Πολλά και Καλά για μια ακόμη φορά.

Ελένη Μπέη είπε...

@ Βίκυ,
"τη χρυσόσκονη στα όνειρά μας θα τη μοιραστούμε σύντομα εμείς οι δυο" και πολλές φορές μέσα στο φετινό χειμώνα. Αυτό μονάχο του θα τον γλυκάνει όσες αναποδιές κι αν μας φέρει.

Ευχαριστώ για τη φιλοξενία και για όλα τα άλλα (ξέρεις εσύ). :-)

Vicky Papaprodromou είπε...

Ναι, ξέρω. Και είναι από τις λίγες φορές που χαίρομαι πολύ γι' αυτό που ξέρω. :-)

Eva Stamou είπε...

Πέρασα να ευχηθώ κι από δω καλή συνέχεια στις όμορφες αναρτήσεις σου και ό,τι επιθυμείς για τη νέα χρονιά!

Υπατία η Αλεξανδρινή είπε...

Η αληθινή μουσική μιλάει στις αληθινές ψυχές. Να ΄σαι καλά για το αφιέρωμα. Κοντεύουμε να ξεχάσουμε τι σημαίνει λαϊκή μουσική.
Να ανταποδώσω κι εγώ τις ευχές για Χρόνια Πολλά και Καλά και πάντα Ανοιχτούς Ορίζοντες, Μικρέ Ναυτίλε!

Juanita La Quejica είπε...

Εξαιρετικός!
Σε ευχαριστώ πολύ που μου δίνεις την ευκαιρία να τον ακούσω από κοντά.
Καλή Χρονιά να έχουμε, με Υγεία και Αγάπη. Και όμορφες μουσικές.

Ελένη Μπέη είπε...

@ Χουανίτα,
είναι πράγματι εξαιρετικός και μάλλον ο Νο 1 από τους εν ενεργεία μπουζουξήδες μας αυτή τη στιγμή. Κι αν αναλογιστεί κανείς το πλήθος και το μέγεθος των συνθέσεων που πήραν πνοή απ' τα χέρια του...

Αν η Ελλάδα δεν έτρωγε τα παιδιά της, θα του είχε ήδη γίνει τιμητική εκδήλωση στο Μέγαρο Μουσικής. Ο ίδιος μάλλον δεν την έχει ανάγκη -ό,τι ήταν να πει το είπε με τον πιο εύγλωττο τρόπο με τον τρόπο που τα δάχτυλά του ακούμπησαν τις χορδές του μπουζουκιού του. Κι αν δει κανείς και συνεντεύξεις του, καταλαβαίνει και πόσο σεμνός είναι, καθώς πάντα έντεχνα παρακάμπτει κάθε έκφραση θαυμασμού που του απευθύνεται.

Χαίρομαι, αν η ανάρτησή μου σου δίνει την ευκαιρία να πας να τον ακούσεις από κοντά. Αλλά οι ευχαριστίες, παρακαλώ, σ' εκείνον που μας δίνει τη δυνατότητα να τον ακούσουμε.

Καλή Χρονιά, με υγεία, αγάπη κι όμορφες στιγμές απ' όπου κι αν τις αντλήσουμε!

καλωδιο είπε...

Μία εξαιρετική ανάρτηση για ένα άνθρωπο που το αξίζει. Ο Παπαδόπουλος και κάποιοι σαν αυτόν, παρόλο που βρίσκονται απέναντι από τα φώτα της δημοσιότητας, δεν απολαμβάνουν την ίδια με συνθέτες, τραγουδιστές και λοιπούς.
Συγχαρητήρια λοιπόν για την πληρότητα με την οποία τον παρουσιάζεις και τις καλύτερες ευχές μου και από δω.

cynical είπε...

@Νερένια,

εχεις πολυ ωραιο blog! Μου αρεσει οπως γραφεις. Θα τα ξαναπούμε. Χρονια σου Πολλά.

Διάττων είπε...

Λατρεύω - λόγω ψυχοσύνθεσης και προσωπικής φιλοσοφίας - όλους εκείνους τους αφανείς ήρωες, που ενώ έχουν προσφέρει πολλά στο χώρο τους, παραμένουν ωστόσο μακριά απ' τα φώτα της νοσηρής δημοσιότητας (γι' αυτό
και τελικά λέγονται αφανείς).

Άλλη μια ανάρτησή σου που έχει μεγαλείο και ποιοτικό ανάστημα. Και δεν είναι η μόνη, καθώς το συνηθίζεις πολύ αγαπητή μου φίλη...

Ελένη Μπέη είπε...

@ Διάττοντα, καλέ μου Διάττοντα,

προσπαθώ, όπως έχεις καταλάβει, το ποιοτικό ανάστημα των αναρτήσεων, όπως λες, να αντιστοιχεί στο ποιοτικό ανάστημα των παρουσιαζόμενων σ' αυτές. Δεν τα καταφέρνω πάντα, αλλά πάντα προσπαθώ. Σ' αυτά που αγαπάμε, στα ιερά και όσιά μας επιφυλάσσουμε την ανάλογη μεταχείριση, έτσι δεν πρέπει;

Χαίρομαι που "λατρεύεις" αυτά που θεωρείς πως αξίζουν τη λατρεία και περισσότερο χαίρομαι όταν ταυτίζονται οι ...λατρείες μας. Δεν είναι και λίγο μες στο πλήθος των σκουπιδοφάγων να συναντιέσαι με άτομα με άποψη και μεράκι.

Χρόνια Καλά και ατέλειωτες αναζητήσεις κι εμπνεύσεις εύχομαι!

Blackangel είπε...

Μπράβο Νερένια για το αφιέρωμα στο μεγάλο αυτό καλλιτέχνη που "έδρασε μακρυά από τα φώτα της ράμπας", δείγμα της σεμνότητας και της ταπεινότητας του.

Καλή και "δημιουργική" χρονιά σου εύχομαι.

Ελένη Μπέη είπε...

@ Blackangel,
μόνο οι πραγματικά και βαθιά σπουδαίοι κάνουν έτσι. Τα μπράβο σ' εκείνον, λοιπόν, μια και δεν έχουμε άλλο τρόπο να του δείξουμε πόσο αναγνωρίζουμε το έργο του.

Ανταποδίδω τις ευχές από καρδιάς.

Διάττων είπε...

Αγαπητή μου φίλη, δέξου τις ολόθερμες κι εγκάρδιες ευχές μου για τη νέα χρόνια που είναι προ των πυλών. Σου εύχομαι ότι καλύτερο, κυρίως υγεία, αγάπη, χαρά κι ευτυχία...

Aldebaran είπε...

Θα το γράψω, έστω και καθυστερημένα... Ήταν εκεί γύρω στο 1970... Δικτατορία του κερατά... Και οι μοναδικές οάσεις στην χουντοκρατούμενη Αθήνα, κάποιοι χώροι στην Πλάκα... Βρέθηκα ένα βράδυ στην "Αρχόντισσα"... τραγουδούσε ο Ξυλούρης... κι έπαιζαν μπουζούκι οι Λάκης Καρνέζης και Κώστας Παπαδόπουλος... Και ξαφνικά, ανάμεσα σε κάποιο κουπλέ και σε κάποιο ρεφραίν... αρχίζουν να αυτοσχεδιάζουν και να συναγωνίζονται σε δεξιοτεχνία... Ο Ξυλούρης έκπληκτος να τους κοιτά... κι οι θαμώνες νάχουν σηκωθεί όρθιοι για να βλέπουν τα δάχτυλά τους να κινούνται πάνω στα τάστα του μπουζουκιού με την ταχύτητα μιας βελόνας ραπτομηχανής... Πέντε ολόκληρα λεπτά κράτησε αυτή η μουσική "συνομιλία" μεταξύ τους... Πέντε λεπτά που μας φάνηκαν ημίωρα... Κι ήθελα να είχα 10 ζευγάρια αυτιά να τους ακούω και 10 ζευγάρια μάτια να τους βλέπω...

Καλώς σε βρήκα... και καλή Λαμπρή...

Ελένη Μπέη είπε...

Aldebaran,
κάλλιο αργά παρά ποτέ, έτσι δε λένε; Καλώς βρεθήκαμε, λοιπόν, και πάρα πολύ σ' ευχαριστώ για το στιγμιότυπο που μοιράστηκες μαζί μου αλλά και τους υπόλοιπους αναγνώστες που θα το δουν. Είμαι μανιώδης "συλλέκτρια" τέτοιων ακριβών στιγμών - ας είναι και μέσα από αφηγήσεις.

Να είσαι κι εσύ καλά και να περάσεις όμορφα τούτες τις μέρες.